Кўпгина беморларда касалликнинг бошланишида псориаз касаллиги белгиларининг аҳамиятсизлигига қарамасдан, даволанишнинг етишмаслиги соғлиғининг сезиларли даражада ёмонлашишига ва ҳаёт сифатининг пасайишига олиб келади. Шифокор назоратисиз ва турмуш тарзи ва терини парвариш қилиш қоидаларига риоя қилмаслик натижасида нафақат рецедивлар (ўткирлашишлар) сони ошиши, балки касалликнинг ўзи ҳам кучайиши мумкин; бундан ташқари, псориатик артрит каби кенг тарқалган асорат ривожланиши мумкин.
Афсуски, кўпинча ушбу касалликда айнан ҳаёт сифатига зарар етади, шунинг учун касаллик ўсиб бориши билан псориаз касаллиги билан оғриган беморларнинг тахминан 40 фоизида шахсиятнинг бузилиши, хавотирланиш ва депрессив касалликлар ташхиси қўйилади; 25% – соматоформ бузилишлар, 53% – уйқунинг бузилиши; жинсий дисфункциялар беморларнинг 20–71% да аниқланади1–3.
Жинсий дисфункциялар
Уйқунинг бузилиши
Шахсиятнинг бузилиши, хавотирланиш ва депрессив касалликлар
Соматоформ бузилишлар
Бошқа сурункали касалликлар сингари, псориаз касаллиги ҳам беморни ҳар доим ҳам қулай бўлмаган ҳаёт шароитларига қўяди. Бироқ мутахассислар ёрдами билан қуролланган ва ўзнинг турмуш тарзини қайта кўриб чиққан ҳолда, беморлар тўлиқ ҳаёт кечиришлари мумкин.
Псориазда юқори ҳаёт сифатини сақлаб қолишнинг асосий вазифаси ўткирлашиш ривожланишининг олдини олишдир.
Псориазнинг қайталанишини қўзғатадиган кўплаб омиллар (триггерлар) яхши ўрганилган. Улардан баъзиларига таъсир қилиш мумкин эмас (стресс ва ҳиссий травма), аммо бошқа қўзғатувчиларнинг таъсирини камайтириш мумкин.
Совуқ, қуруқ об-ҳаво псориатик ўчоқлар сонининг кўпайишига ҳисса қўшиши мумкин, шунинг учун кўплаб беморлар учун иссиқ, нам иқлимда вақти-вақти билан қолиш касаллик аломатларини енгиллаштиришнинг бир усули ҳисобланади. Албатта, орамиздаги камчилигимиз жанубий мамлакатларда узоқ вақт қолишга қодир, шунинг учун шамоллашдан қочиш ва терини иложи борича шамолдан ҳимоя қилиш керак. Уй шароитларида сиз намлагич ёрдамида қуруқ ҳавони камайтиришингиз мумкин.
Рецедивлар частотасини камайтиришда муваффақиятнинг муҳим компонентларидан бири псориаз касаллиги билан оғриган беморнинг диетасини ўзгартиришдир. Аввало, кўпчилик томонидан жуда яхши кўрилган шакар, жумладан, уни ўз ичига олган маҳсулотлар, юқори даражада қайта ишланган гўшт (колбаса, дудланган гўшт) ва тайёр овқатлар истеъмолини камайтириш муҳим. Рационни сабзавот, мевалар, тўлиқ доналар, сут маҳсулотлари, ёғсиз гўшт ва балиқларни ўз ичига олган ҳолда кенгайтириш керак.
Бугунги кунда псориаз касаллигининг оғирлиги ва тана вазни ўртасидаги тўғридан-тўғри боғлиқлик аниқ ўрнатилган. Шунинг учун ҳам ортиқча тана вазни мавжуд бўлган ҳолларда вазнни камайтириш ҳақида ўйлаш лозим8.
Чекиш псориазнинг ривожланишида ҳам, кучайишида ҳам кучли қўзғатувчи омил ҳисобланади, чунки унинг таъсири остида псориаз ривожланишининг патологик механизмларида иштирок этадиган яллиғланишга қарши воситалар пайдо бўлади. Ушбу зарарли одатдан воз кечиш нафақат касалликнинг боришини, балки беморнинг умумий соғлиғини ҳам сезиларли даражада яхшилаши мумкин. Спиртли ичимликларнинг ўткирлашишларни қўзғатиш қобилияти илмий жиҳатдан исботланган. Кўпгина беморлар псориаз касаллигининг кечишига салбий таъсир кўрсатмаслик учун уни бутунлай тарк этишга мажбур бўлишади.
Псориаз сурункали тери касаллиги бўлиб, кўпинча тўлқинсимон ва прогрессив бориш хусусиятига эга: ўткирлашиш даврлари ремиссия даврлари билан алмашади.
Касалликнинг оғирлиги биринчи навбатда тери қопламаларининг зарарланиш майдони, тошмаларнинг жойлашуви, ўткирлашишлер сони ва касалликнинг асоратлари мавжудлиги билан белгиланади.
Кўп йиллар давомида сифатли даволаниш бўлмаса, псориаз касаллиги ҳаёт сифатини аста-секин пасайтиради, беморни чарчатади ва бошқа нарсалар қаторида неврологик касалликлар, уйқусизлик, депрессия ва ўз жонига қасд қилиш фикрларига олиб келади (ҳар учинчи беморда5).
Оғир тошбақа касаллиги ушбу касаллик билан оғриган беморларнинг ⅓ қисмида учрайди; улар кўпинча дерматолог-шифокорга мурожаат қилишади6. Псориазнинг бу шаклини даволаш энг қийин ва турли мутахассислардан алоҳида эътибор талаб қилади. Беморлар инсульт, миокард инфаркти, ўткир коронар синдром каби юрак-қон томир асоратлари; 2-тоифа диабет, семизлик каби метаболик касалликлар ривожланиши хавфи юқори эканлигини ёдда тутишлари керак. Таянч-ҳаракат тизими, ошқозон-ичак тракти ва бошқа тизимлардаги ўзгаришлар ҳам кузатилиши мумкин, уларга қарши курашиш эса шифокорлар учун анчагина қийин.
Дори-дармотлар билан даволашнинг йўқлиги тананинг бутун ёки каттароқ юзасига тошмалар/бляшка тарқалишига, шунингдек, мавжуд даволаш усуллари билан даволаш қийин бўлган пустулар тошмалар пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Уларнинг пайдо бўлиши иккиламчи инфекциянинг қўшилиши билан бирга бўлиши мумкин7. Бундай жиддий асоратларни олдини олиш учун ҳар қандай босқичда псориаз касаллигини даволаш керак.
Дерматовенерологнинг доимий назорати
Маҳаллий терапевтик воситалар (тери қопламасига суртилади).
Диета ва тўғри ҳаёт тарзи.
Бутун иммун тизимига таъсир қилувчи тизимли таъсир қилувчи препаратлар.
Физиотерапия (масалан, ультрабинафша нурланиши ва фототерапия).
Генетик жиҳатдан яратилган (биологик) препаратлар, интерлейкинлар организмдаги яллиғланиш жараёнларини кўпроқ танлаб тартибга солади.
Энг аввало псориазни даволаш муаммоси билан шуғулланувчи шифокорга мурожаат қилинг. Кардиолог, эндокринолог ва эҳтимол психолог ёрдамига мурожаат қилиш керак бўлиши мумкин. Дори воситалари билан тўғри ва ўз вақтида буюрилган даволаниш барқарор ва узоқ муддатли ремиссияга олиб келиши мумкинлигини унутманг, бу охир-оқибат тўлиқ даражада ҳаёт кечиришга олиб келади!
